Georges Didi-Huberman Lemis Yayınları tarafından, P. Burcu Yalım çevirisiyle basılan, “Grizununun Kokusunu Almak” adlı kitabında böyle bahsediyor grizudan, maden katliamlarında sık sık karşımıza çıkan grizu kelimesi metinde hem gerçek anlamıyla hem de metaforik anlamda kullanılıyor. Kuşlar madenin derinlerine indiriliyor, hareketleri, felaket önsezisi olarak iş görüyordu, peki biz felaketleri öngörebilir miyiz veya felaketleri öngörme sezisinde kuşun yerine neyi koyalım ki onlar hakkında önceden düşünebilelim, bu mümkün mü?
Pasolini ve “La Rabbia”
Didi-Huberman, maden felaketlerini ve dünyanın hafızasında yer bulan veya bulamayan yaşanmışlıkları metne taşırken, bunun sinemasal kurguda nasıl işlediğini göstermek için Pasolini’nin “La Rabbia” belgeselini derinleştiriyor.
Yazarın düşüncesi ekseninde, bu belgeselin öngördüğü meseleler kuşun grizu konusunda yaptığına benzer bir sezgi içeriyor ki olarak Didi-Huberman da bunu vurgulamaya çalışıyor. Çünkü yönetmenin “şiir sesi” (nesir sesiyle kesişen hüzünlü ton), “nesir sesi”(eleştirel ses) “resmi ses” (iktidarın sesleri) olarak adlandırdığı farklı seslerle ortaya çıkan anlatı, bir arada kullanılan başka sekansların izleyen üzerinde etkisi, sinemasal kurguda öngörülmüş bir geleceğe işaret ediyor ve şimdiyle iç içe bir geçmişi düşünmeye izin veriyor.
Didi-Huberman’ın cümleleriyle söylersek: “Felaketler için geçen zamanın görünürdeki normalliğinden daha iyi hile yoktur (geçen zaman “kendiliğinden geçer” görünür, fakat gerçekte el altından en kötüsünü “geçirir.”) Pier Paolo Pasolini’nin çağdaş dünyanın -tarihsel, antropolojik, siyasi ve estetik- hali hakkındaki sarsıcı şiirsel belgesel kurgusu La Rabbia’da benimsediği bakış açısı da tam olarak buydu.” Felaketlerin içinde yaşadığımız bir dünyadan bu cümlelere bakarsak, “zamanın görünürdeki normalliği” durumunun şimdide epey geçerli olduğunu fark ediyoruz. Onca şey oluyor, her gün başka bir felaketle karşılaşıyoruz -savaşlar, yangınlar, kapitalizm kaynaklı iklim değişiminden gelen sorunlar, şiddet ve dehşet görüntüleri- ama rutin devam ediyor ve sanki her şey normalmiş gibi sürdürdüğümüz yaşamlara hapsolmuş gibi hissediyoruz.
La Rabbia belgeseli de bunu sorunsallaştırıyor, iç içe yerleşmiş farklı sekanslar, Cezayir’de Fransız uçağı, bombaların altında Cezayirli çocuk, Morgnano felaketinden madenci cesetleri ve diğer yanda tüm bu felaket görsellerinin arasından sızıveren, belki de zamanın felaketler içinde normalmişçesine akıp gidişini sezdiren, Marilyn Monroe’nun yüzü.
Körlüğü Geçirmek
Didi-Huberman La Rabbia’da, Pasolini’nin el altından da olsa bizim “körlüğümüzü geçirdiği”ni düşünüyor. Onun bununla kast ettiği normallik tarafından esir alınmış bedenlerimizin “körlüğü”, zamanın “geçişinde” farkına vardığımız veya varmak istemediğimiz, görmezden geldiğimiz felaketlerin nasıl normalliğin inşasına katkıda bulunduğu. Çünkü düşünürün ifadesiyle: “Normallik halinde, etrafına bakamaz insan: Etrafındaki her şey ‘normal’ gibi görünür, acil durumda geçen yılların heyecanından ve duygusundan yoksundur. İnsan o zaman normallikte uyuklamaya meyleder; kendi üzerine düşünmeyi unutur; kendi kendini yargılama alışkanlığını kaybeder; kendi kendine kim olduğunu soramaz olur.”
Didi-Huberman’ın 2012-2013 yılları arasında yazdığı bu metinde, düşünür farkında olmadan normalleşmenin gidebileceği yeri, “madene indirilen kuş” gibi sezmiş diyebiliriz. Çünkü günümüz dünyası açısından düşündüğümüzde, dehşet ve şok hissi yaratabilecek pek çok yaşantının enformasyon hızı içerisinde kısa süre görünür olup sonrasında yitik hâle gelmesi buna işaret ediyor, bu durum konumuz bağlamında “insanın normallikte uyuklaması” olarak görülebilir ki son yıllarda bunu farklı şekillerde defalarca deneyimledik.
Asıl Mesele
Yazar meselesini Walter Benjamin’in tarih fikriyle kesiştiriyor, geçmişin şimdide işlevsel olabilmesi için onun nasıl ele alınması gerektiği kitabın tartıştığı temel meselelerden. Didi-Huberman metnin başında şuna işaret ediyor: “Düşünceden, tarihten belki de sanatsal etkinlikten, pusuda bekleyen felaketlere karşı bizleri uyanık tutmasını bekleyebiliriz. Her halükârda, bizlere düşenin, tarihin bir ‘yangın alarmı’ (Fuermelder) gibi hareket edeceğini farz etmek olduğunu söyleyen Walter Benjamin’in o çok sevdiği tarih vizyonu da -evet vizyon diyorum- bize daha pek çok şeyin yanı sıra, böyle buyuruyor. ‘Kıvılcım dinamite ulaşmadan yanan fitili kesmek gerekir.’”
“Felaketlere karşı uyanık olma” veya “grizunun kokusunu alma” meselesini şimdide düşünürsek, bunun imkânsız olmadığını söyleyebiliriz. Örneğin, iklim değişiminin getirdiği ve getirebileceği sorunlara aşina olmadığımızı söylemek bir çeşit görmezden gelme düşüncesinin yansıması olarak tahayyül edilebilir, oysa bu konuda “yanan fitili kesmek” için harekete geçmeye bir engel yok. Veya dünyanın savaş konusundaki deneyiminin tartışmaya yer bırakmayacak şekilde savaşın reddini getirmesi beklenirdi değil mi? Eğer tarihin bir “yangın alarmı” gibi hareket edeceğinin farkında olsaydık.
Kaynak: Kısa Dalga
