Türkiye’de ortalama yaşam süresi kaç yıl?
Dünyada ortalama yaşam süresinde 1950’den beri önemli artışlar görülüyor. Türkiye’de de benzer bir durum söz konusu.
Birleşmiş Milletler (BM) tahminlerine göre, 2020-2025 dönemi için doğuşta beklenen yaşam süresi Türkiye’de erkekler için 75,6, kadınlar için 81,2 oldu.
Yaşlanmanın etkileri açısından, ortalama yaşam süresinden ziyade bunun ne kadarının sağlıklı geçirildiğine bakmak gerek.
Önemli hastalıkların çıkma durumuna göre hesaplanan sağlıklı yaşam süresi, bu konuda bir fikir verebilir.
TÜİK’e göre, Türkiye’de sağlıklı yaşam süresi, 2017-2019 döneminde 57,3 oldu.
Yaşlanma dönemindeki sorunların azalması için kişilerin gençlik çağında desteklenmesi gerektiğini söyleyen Yavuz, “İnsanlar sağlıklarını genç yaşta kaybediyor, yeterli beslenemiyor, ekonomik açıdan sürekli başkalarının desteğine ihtiyaç duyacak şekilde yaşıyorlarsa, bu kişilerin yaşlanma döneminde sorunları katlanarak artıyor” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Şu an ülkemizde en büyük risk grubu, ne istihdamda, ne eğitimde olan genç grubu. Bunlar da genç kadınlardan oluşmakta. Çalışma çağındaki dönemleri birikim yapmadan geçiyor. Bu birikim yapamayan insanlar yaşlandıklarında daha riskli duruma düşecek.”
Türkiye’de doğurganlık neden azalıyor?
Artan ortalama yaşam süresinin yanı sıra doğurganlık hızının azalması da toplumun yaşlanmasının diğer temel nedeni.
Türkiye’de doğurganlık hızı, TÜİK verilerine göre 2021 yılında 1,7 çocuk olarak gerçekleşti.
Bu sayı, doğurganlığın, nüfusun sayıca aynı kalmasını sağlayan 2,1 düzeyinin altında kaldığını gösteriyor.
Resmi verilere göre, bu düzey Türkiye’de en son 2016 yılında gerçekleşti.
Dünya ortalaması ise 2021 yılında 2,42 çocuk oldu.
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Derya Yanık, geçen hafta Hürriyet Gazetesi’ne yaptığı açıklamada, “Bizi en çok ilgilendiren nüfusun dramatik bir biçimde azalıyor olması. Doğurganlık oranı Türkiye’de 1,7 düzeyine düştü ki 1,9 geri döndürülemezlik eşiği” dedi.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan da kamuoyu önünde sık sık gençlere daha fazla çocuk yapmaları gerektiğini söylüyor.
2019 yılındaki 1. Yaşlılık Şurası’nda Erdoğan bunu, “Katıldığım tüm nikah törenlerinde gençlerimize en az 3 çocuk mümkünse daha fazlasını tavsiye ediyorum” sözleriyle dile getirmişti.
Türkiye’de doğurganlık hızının 1960’ların ortasından beri azalmakta olduğunu söyleyen Yavuz, bunu kentleşmenin artması ve kentleşmenin beraberinde getirdiği toplumsal norm ve değerlerdeki değişikliklerle açıklıyor.
Fakat özellikle 2015’ten sonra keskin bir düşüş yaşandığını söylüyor:
“Son 5 yıl içinde ekonomik faktörler yani enflasyondaki artış, yaşam koşullarının zorlaşması, kira gibi yeni hayat kurmayla ilgili maliyetlerin çok yükselmiş olması… Dolayısıyla genç kuşakların evliliklerini ötelemesi doğurganlık oranında azalmaya neden oluyor. İki çocuğu yapan üçüncüsünü yapmıyor.”
Yavuz’a göre ekonomik nedenlerin yanı sıra evliliğe bakıştaki değişiklikler de doğurganlık hızını azaltıyor:
“Sosyolojik araştırmalar bize evlenme ve çocuk sahibi olma fikrinden Türkiye’de gençlerin uzaklaşmadıklarını gösteriyor. Fakat bunu kendi kariyer planı ve yaşam kurgusu ile bağdaştırarak gerçekleştirmek istiyor. Daha seçici ilişkilere giriyor. Bu nedenle de evlenme yaşının gecikmesi, evlendikten sonra çocuk sahibi olmanın ötelenmesi gibi gelişmelerle karşı karşıyayız. Bu da doğurganlığı azaltan bir faktör.”
Geniş aile yapısından çekirdek aile yapısına geçişle birlikte bir yandan kendi çocuklarını büyüten diğer yandan ailedeki yaşlılara bakan kişi sayısı da artıyor.
Prof. Dr. Yavuz, “Biz onlara ‘sandviç kuşak’ diyoruz. Bu sandviç kuşak zamanla Türkiye’de büyüyecek. Yani sadece yaşlanma ve buna etkileri anlamında değil, diğer kuşaklara etkileri anlamında da düşünmemiz gerekiyor. Birinci etki sandviç kuşağına olacak. Hangi aile bireyine bakacaklar? Ellerindeki ekonomik kaynaklar buna yetecek mi? Çalıştıkları sürelerde bu kişilerle kimler ilgilenecek? Bunlar gibi çok boyutlu sorunlar ortaya çıkmakta” diyor.
Kamu kurumları ne gibi adımlar atıyor?
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın bu yıl içerisinde Türkiye Yaşlılık Araştırması yapması bekleniyor. Hedef, yaşlanma hızı, sayısı, yaşlılığa bağlı sonuçlar gibi soruların cevabının bulunması.
Diğer yandan Meclis’te ilk kez yaşlıların sorunları hakkında çalışma yapmak üzere bir araştırma komisyonu oluşturuldu.
Yaşlıların Sorunlarını Araştırma Komisyonu Başkanı Erol Kaya, Komisyon’un Haziran ayındaki ilk toplantısında, yaşlıların sorunları ile ilgili yaptıkları çalışmalar hakkında şu açıklamayı yaptı:
“Bugüne kadar yapılan hukuki düzenlemeler, hizmet sunma biçimleri, hizmet alanları, destek personel ihtiyacı gibi ülkemiz tecrübeleri ve dünya örneklerini inceleyip bir yol haritası çıkaracağız.”
Erol Kaya, Komisyon’un çalışmalarıyla ilgili BBC Türkçe’nin röportaj talebini reddetti.
65+ Yaşlı Hakları Derneği Başkanı Kazancıoğlu, 2018’den beri Türkiye’nin değişik yerlerinden 28 belediye ile yaşlılara daha iyi hizmet verme ve ‘yaşlı dostu’ mekan planlama çalışmaları yaptıklarını anlatıyor.
Kazancıoğlu, “Bazı belediyeler yaşlı merkezleri kurdu İstanbul’da. Dolayısıyla 65+ yaş kavramı belediyelerin de gündemine girdi” diyor.
Göç bir ülkede yaşlanmayı nasıl etkiliyor?
BM, bir ülkede nüfusun büyüklüğünün ve yaş dağılımının doğurganlık hızı ve ölüm oranının yanı sıra göçle de belirlendiğini kaydediyor.
BM, büyük göç akımları yaşayan ülkelerde, göçmenlerin çoğu çalışma çağındaki kişiler olduğundan, göçün geçici de olsa yaşlanma sürecini yavaşlatabileceğini kaydediyor.
Fakat ülkede kalan göçmenlerin de sonunda yaşlanacağına dikkati çekiyor.
Türkiye’deki göçmen ve mülteci nüfusun çoğunluğunu Suriyeliler oluşturuyor.
Resmi verilere göre, Türkiye’de 3 milyon 600 bin Suriyeli göçmen ve mülteci bulunuyor. Bu nüfusun yaklaşık yüzde 20’si ‘genç nüfus’ olarak tanımlanan 15-24 yaş aralığındaki kişiler.
Bakan Yanık, Hürriyet’e yaptığı açıklamada bu konuya da değindi, “Suriyelilerin doğurganlık oranları bize göre çok daha yüksek. Suriyelilerle ilgili de çalışma yapıyoruz. Çok erken yaşta evleniyorlar. Ama doğum kontrol anlamında bir çalışma yapmıyoruz. Çünkü bu insanların bir gün evlerine dönecekleri düşündüğümüz ve beklediğimiz şey” dedi.
