Evrim Kepenek
“Yə tχəλ a ċəċa a.Ša ɣa-la.na.w.mə.t za bza a.wádya-ba, za λamsá dəwa.wt. Dunay ɣa t°axə´-bza ɣa a.ċʼanə za tə´t Tevfik Esenç 08.10.1992 gə´ dəwa.qʼa. Wana´ ɣafa t°axə´-bza a.bayna.wə.qʼa. A ċəċa.n Türkiye gə´ yə tχəλ a.mə.məs˙a.fa.n, a.mə.ša ɣa-la.fa.n, a.mə.tχə.fa.n. 08.10.1992 λáqʼala; š´ə.nanaw-warad, š´ə.mas˙a, š´ə.warada, š´ə.wadya.qʼa.n yə c°aɣ̅°ə. Dunay ɣa´w.bza “na´-bza ɣa´ məṡ°a” txa´ž´ š´əx! “yə´zaqʼala a t°axə´-bza a č´aqʼa´” a. qʼa´. qʼa´ Tevfik Esenç ala a č´aqʼa´”
Bu cümleleri okudunuz, okumaya çalıştınız ve anlamadınız…
Oysa bu cümleler bu topraklarda duyulan dillerden biriydi.
Bugün bu dili Türkiye’de hiç kimse anlamıyor, konuşmuyor ve okumuyor. Ubıh halkının dili Ubıhça’yı konuşabilen son insan Tevfik Esenç’in ölümüyle bu dil de toprak altına gömüldü.
Aralarında bianet’in de olduğu 40’ı aşkın sivil toplum bileşeninden Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağı (DHİBRA) 21 Şubat Dünya Anadili Günü’nü Ubıhça ile karşıladı.
https://youtu.be/NUN7usYbxwE
İstanbul ODTÜ Mezunlar Derneği’nde gerçekleşen 21 Şubat Dünya Anadili Günü Kutlaması’na en az 22 halkın temsilcileri, Agos’tan Patrak Estukyan, bianet’ten gazeteci Nadire Mater, gazeteci Tuğrul Eryılmaz ile çok sayıda kişi katıldı. DHİBRA’dan Bülent Bilmez, Erdoğan Yılmaz, Elif Yıldız, Meral Çare, Gül Hür, Eyyüp Subaşı, Ayça Atçı’nın da yer aldığı toplantıda DHİBRA bileşenleri adına Meral Çare şöyle seslendi:
“Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağının (DHİBRA) bileşenleri olarak, 2020 yılı UluslararasıAnadili Günü’nü, Kafkasya’dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürgün edilen Ubıh halkının Türkiye’de yitip gitmiş dilinden bir açıklamayla karşılıyoruz. Bu metni yazanlar ve metnin altında imzası bulunanlar dâhil bugün Türkiye’de hiç kimse bu açıklamanın Ubıhça çevirisini okuyup anlayamıyor. Çünkü bu dil, 8 Ekim 1992 yılında Ubıhça konuşabilen son insan Tevfik Esenç’in ölümüyle toprak altına gömüldü.
“Masallarıyla, ağıtlarıyla, ninnileriyle bir dilimizi yitirdik bu topraklarda… Türkiye’de farklı diller ve/veya dilsel çoğulluk hakkında çalışan, anadilinin önem ve anlamı konusunda duyarlı olan sivil toplum özneleri arasında başlatılan dayanışma, işbirliği ve dostluğun gelişmesi için UNESCO tarafından 17 Kasım 1999’da Uluslararası Anadili Günü ilan edilen 21 Şubat vesilesiyle bir araya geldik. Yeni katılımlarla genişleyecek bir ağın bileşenleri olarak, herkesi dil haklarıyla ilgili her türlü ihlal ve kazanımı yakından izlemeye, tüm anadillerine saygı duyup sahip çıkmaya davet ediyoruz. Bu anlamlı günü ortak bir çağrıyla karşılarken, kaybolan diller, tehlike altındaki diller ve azınlık dilleri başta olmak üzere tüm anadillerinin insanlık için maddi ve manevi önemini ve eşsiz değerini vurgulamak istiyoruz.”
Son çare olarak, tüm dillerin önündeki engellerin kaldırılması, her bireyin kendi anadiliyle yaşamını istediği gibi sürdürmesi ve dilsel çoğulluğun barış içinde bir arada yaşamanın garantisi olarak görülmesi için, çoğulculuğun hayatın her alanına hâkim olmasını istediklerini ve savunduklarını belirterek şöyle seslendi:
“Kendi anadillerimiz veya dilsel çoğulluk konusunda faaliyet yürüten ağ bileşenleri olarak, en az bir anadiline sahip olan herkesi anadiliyle ilgili hak ihlalleri konusunda duyarlı olmaya ve yeni kazanımlar için mücadele etmeye çağırıyoruz. Bu duyarlılık ve mücadeleyi sürekli kılmak üzere 21 Şubat Anadili Günü vesilesiyle yürütülen çalışmaları destekleyelim ve düzenlenecek etkinliklere katılalım! Tüm dünya dillerinin ‘Anadili Günü’ kutlu olsun!”
22 dile çevrilen ortak deklarasyon Türkçe okunduktan, Abazaca (Abhazca – Apsua Lehçesi), Adığece (Batı), Adığece (Doğu), Arapça, Arnavutça, Batı Ermenicesi, Gürcüce, Hemşince, Kurmancî, Lazca, Rumca, Zazaca birer cümleyle seslendirildi.
DHİBRA Anadili Dersleri Raporu hazırlıyorDil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağı’nı (DHİBRA) bianet’e anlatan İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Bilmez şunları vurguladı: “Öncelikle iki çalıştay sonrasında Eylül 2019’da bir araya geldik. Dernek, süreli yayın, kitapevi yani toplumun farklı aktörler tarafından oluşturuldu. Daha doğrusu oluşturuluyor demek gerek. Çünkü henüz oluşturulmuş değil devam eden bir oluşturulma sürecinden söz ediyoruz. Bu süreç iki şekilde tamamlanmış değil. “Birincisi kendi ilkelerini kavramsal çerçevesini tamamlamış değil. ikincisi de bu ağa katılanlar daha tamamlandı. Bizim ulaşamadığımız kişi ve kurumlar var. Şu an burada gördükleriniz, 21 Şubat için bir araya gelenler; bu metni hazırladı. Ağın kendisi söylediğim gibi hale daha oluşum aşamasında. Ağ, gelişmeye devam edecek. Bu anlamda yeni katılımlara da açığız. “Şu an önümüzde bir çalışma daha var. Öncelikle Anadili derslerine yönelik bir rapor hazırlıyoruz. Bu konuda gelecek öğretim yılına yetiştirme çabası içinde olduğumuz bir raporumuz var. Bu derslerin niteliği konusunda bir rapor. Ayrıca bir de dil hakları ve bilgilendirme konusunda çalışmalarımız var. “Bu Ağın en önemli özelliklerinden biri katılımcıların sadece isim olarak değil bizzat müdahale ederek de katılım göstermesi. Örneğin bizim az önce okuduğumuz metin, en baştan beri tüm katılımcıların müdahalesi katkıları ile oluştu.” |
| Diller | Çevirmenler | Okuyanlar | |
| 1 | Türkçe | – | Meral Çare |
| 2 | Abazaca (Abhazca – Apsua Lehçesi) | Ahocba İrfan Okuyucu | Zafer Süren |
| 3 | Adığece (Batı) | Jıneps Gazetesi | Osman Aydın |
| 4 | Adığece (Doğu) | Jıneps Gazetesi | Saniye Boran |
| 5 | Arapça | Ahmad Zakaria | Ufuk Sultanoğlu |
| 6 | Arnavutça | Kamil Bitiş | Bülent Bilmez |
| 7 | Batı Ermenicesi | Can Erzurumluoğlu | Can Erzurumluoğlu |
| 8 | Gürcüce | Gürcü Dil Merkezi | Fehmi Uzal |
| 9 | Hemşince | Hikmet Akçiçek | Cemil Aksu |
| 10 | Kurmancî | Eyyüp Subaşı | Bahattin Akhan |
| 11 | Lazca | İrfan Çağatay | İrfan Çağatay |
| 12 | Rumca | Danai Palakoğlu, Vasiliki Hristodulu | Danai Palakoğlu |
| 13 | Zazaca | Cemal Taş | Cemal Taş |
| İmzacılar
Agos Ermenice Ek, Aramyan Okulundan Yetişenler Derneği, Arap Alevi Gençlik Meclisleri, Aras Yayıncılık, Avesta Yayınevi, Avlaremoz Platformu, Bianet, Ehliddar, El Amaneser, Gazete Sabro, Gor Hemşin Kültür Dil Tarih Dergisi, Gürcü Dil Merkezi, Gürcü Haber Portalı, Gürcü Kültür Merkezi, Hemşin Kültürünü Araştırma ve Yaşatma Derneği, Heyamola Yayınevi, İsmail Beşikci Vakfı, İstanbul Arap Alevi Meclisi, İstanbul Kafkas Kültür Derneği, İstos Yayınevi, Jıneps Gazetesi, Kafkas Dernekleri Federasyonu, Kürt Araştırmaları Derneği, Laz Kültür Derneği, Medya Kitabevi, Mezopotamya Dil ve Kültür Araştırma Derneği, Mızağe Dergi, Nor Zartonk, Ogni Dergisi, Peywend Yayınları, RUMVADER, Sefarad Kültürü Araştırma Merkezi, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı, Süryani Dernekleri Federasyonu, Türkiye Kültürleri Araştırma Grubu, Uncire Dergisi, Vejiyaişê Tiji (Tij Yayıncılık), Weşanxaneyê Vateyî (Vate Yayınevi), Yaşam Bellek Özgürlük Derneği, 1864 Hafıza Merkezi. |
Kaynak: BİANET
Başka Bir Denizli… Başka Bir Ülke… Başka Bir Dünya… MÜMKÜN…