SINIR ÖTESİ ASKERİ ETKİNLİK DİKKAT ÇEKİYOR – “Türkiye askeriyesinin yayılan küresel ayak izleri”

Bloomberg haber ajansı Türkiye’nin çevre ülkelerde artan askeri varlığıyla ilgili olarak servise koyduğu haberde “Osmanlı İmparatorluğu günlerinden bu yana Türk ordusunun bu kadar geniş bir ayak izi olma[dığına]” dikkat çekti.

Selcan Hacaloğlu’nun hazırladığı habere göre Türkiye, Kuzey Kıbrıs’taki 50 yıllık askeri varlığının yanı sıra Orta Doğu’daki dört ülkede daha güç bulunduruyor ve halen Suriye ve Irak’taki operasyonlarını artırmayı planladığını açıklamış durumda. Türkiye aynı zamanda Azerbaycan ve Somali’de de birlik bulunduruyor ve bu yılın başında varılan bir anlaşmayla deniz güvenliğini de iyileştirme sözü verdi. Ayrıca Türk donanması, enerji kaynakları ve kara parçaları üzerinde hak iddia ettiği Akdeniz ve Ege’de de devriye geziyor.

Türkiye’nin genişleyen askeri erişimi

Türkiye’nin denizaşırı askeri etkinlikleri (Harita: Bloomberg)

Irak

Türkiye, [kuzeyde] özerk bir Kürt bölgesi için mücadele eden Kürdistan İşçi Partisi’nin (PKK) barınaklarını hedef almak üzere sık sık Kuzey Irak’a savaş uçakları gönderiyor. Son zamanlarda engebeli sınır bölgesinin kontrolünü ele geçirmek için “mürekkep damlası” tabir edilen askeri stratejisiyle Irak’ta 100’ü aşkın askeri karakol oluşturdu. Bu karakollar, ilk kez 1990’larda çatışan rakip Kürt partiler arasında ABD ve İngiltere’nin aracılık ettiği ateşkesi uygulamak için tasarlanmış, Türkiye tarafından kurulan birkaç üsse eklenerek geliştirildi. Türkiye’nin varlığını sürdürmesi hem PKK’nin faaliyetlerini hem Irak Kürtlerinin bağımsızlık emellerini kontrol altında tutmaya yönelik. […]  Türkiye ve Irak, ortak sınırlarının güvenliğini sağlamak için görüşmelerde bulunuyor.

Suriye

Türkiye’nin Suriye’ye askeri müdahalesi, Birinci Dünya Savaşı sonrası Osmanlı Devleti’nin çöküşünden bu yana gerçekleştirilen en büyük dış operasyonlardan biri.

Erdoğan oraya ilk kez 2016’da hem bir zamanlar Irak ve Suriye’de İzlanda genişliğinde bir bölgeyi kontrol eden şiddet hareketi IŞİD hem de YPG ile savaşmak üzere asker gönderdi. Türk birlikleri ayrıca, Türkiye’ye kaçan 3,6 milyonu aşkın Suriyelinin bir kısmını evlerine dönmeye teşvik etmek ve yeni bir mülteci dalgasını önlemek üzere bir tampon bölge oluşturmak amacıyla Kuzey Suriye’deki kasabaları da ele geçirdi. IŞİD’le mücadeledeki rolü nedeniyle YPG’yi desteklemesi ABD ve Türkiye arasında gerilim kaynağı oldu. Ekim’de  Türkiye’nin YPG’ye yönelik hava saldırıları sırasında bir Amerikan jeti, Suriye’deki ABD mevzilerine yaklaşan Türkiye’ye ait bir İHA’yı düşürdü; bu, iki NATO müttefiki arasında ender görülen çatışmalara bir örnekti.

Libya

Türkiye, Libya’nın başkenti Trablus’ta askeri eğitmen ve danışmanlar bulunduruyor. Ülkede oluşan iki rakip iktidar merkezi, yıllarca süren iç savaşın ardından siyasi çekişmeyi sürdürüyor.  Erdoğan, Rusya’nın paralı askerleri, Mısır ve Birleşik Arap Emirliklerince desteklenen komutan Halife Hafter’in güçlerine karşı Trablus’ta konuşlanan Birleşmiş Milletler’in tanıdığı hükümeti desteklemek üzere Libya’ya deniz ve kara kuvvetleri gönderdi.

Türkiye, Yunanistan ile adalar ve kıta sahanlıkları üzerinde anlaşmazlıklarının olduğu Doğu Akdeniz’deki hak iddiasını güçlendiren tartışmalı bir deniz anlaşması için Libya’nın desteğini aldıktan sonra, yeni enerji kaynaklarını güvence altına almak üzere Trablus’taki hükümet üzerinde sahip olduğu etkiden yararlanma çabasına girişti. Türkiye ayrıca, Muammer Kaddafi’nin 2011’de devrilmesinden bu yana Libya’da süregiden çatışma nedeniyle sözleşmeleri belirsizliğe sürüklenen Türkiyeli iş insanlarının milyarlarca dolar değerindeki yatırımlarını kurtarmayı hedefliyor.

Katar

Türkiye, Suudi Arabistan liderliğindeki bölgesel ittifakla olan çekişmesinde, doğalgaz zengini Körfez ülkesinin yanında yer aldığı 2017’den bu yana Katar’da hiç aksatmadan bir üs inşa etmeyi sürdürüyor. Türkiye ve Katar, özellikle 2010’larda baş gösteren Arap Baharı başkaldırılarından  bu yana, Suudileri ve diğer Körfez emirliklerini kendi mutlakiyetçi yönetimleri için tehdit olarak gören Müslüman Kardeşler’e destek vermekte de birleşiyor. Türkiye ve Katar, 2022’de yürürlüğe giren bir anlaşmayla güvenlik işbirliğini derinleştirdi. Bu anlaşmayla, Katar’ın ortak tatbikatlar için savaş uçaklarını geçici olarak Türkiye’de konuşlandırmasına ve Türkiye’nin, ülke içindeki görevler için Türk personeli ve/veya yurt dışına mühimmat taşımak üzere Katar kargo uçaklarını kullanmasına olanak tanınınıyor.

Somali

Türkiye, 2017’de denizaşırı en büyük askeri üssünü Mogadişu’da açtı. Burada yüzlerce Türk askeri, Türkiye’nin onlarca yıldır devam eden aşiret savaşları ve İslamcı El Şebab’ın isyanıyla harap olmuş ülkenin yeniden inşasına yardımcı olmayı amaçlayan geniş planı kapsamında Somalili askerlere eğitim veriyor. Türkiye, Erdoğan’ın 2011’deki ziyaretinden bu yana Afrika Boynuzu’ndaki yerini güçlendirerek eğitim, sağlık ve güvenlik gibi hizmetlerin canlandırılmasına yardımcı oluyor. Mart’ta Türkiye ve Somali, Somali açıklarında petrol ve doğalgaz arama faaliyetlerinde işbirliğine yönelik bir mutabakat zaptı imzaladı.

İki devlet, 2024 başlarında Somali’nin deniz yeteneklerini geliştirmeyi amaçlayan ekonomik ilişkileri ve savunma işbirliğini genişletme konusunda anlaşmaya varmıştı.

Azerbaycan

Türkiye Azerbaycan’da askeri eğitmen ve danışmanlar bulunduruyor ve 2022’de yürürlüğe giren toplu savunma anlaşması kapsamında bu ülkede bir hava üssüne erişim imkânı var. Türkiye’nin sağladığı İHA’larla donanan Azerbaycan, Eylül’de Dağlık Karabağ -otuz yıl önce Sovyetler Birliği’nin çöküşünden bu yana Ermenilerin kontrol ettiği bir bölge- üzerinde tam kontrolü sağlamayı hedefleyen bir yıldırım harekatı başlattı. Harekatın başlamasının üzerinden bir hafta geçmeden Erdoğan, Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ dolayısıyla ülkenin geri kalanından kopuk kalan bölgesi Nahçıvan’daydı. Gezi, Kafkasya üzerinden geçecek bir ticaret yolu plannını ileriye götürerek bölgesel çalkantılardan çıkar sağlama çabaları kapsamında gerçekleştirilmişti. Azerbaycan, müttefiklerine füzeler ve elektronik harp cihazları da sağlayan Türkiye yapımı SİHA’ların yardımıyla 2020’deki savaşta komşu Ermenistan’ı yenilgiye uğrattı.

Kıbrıs

Türk ordusunun Kıbrıs’ta yaklaşık 40 bin askeri var.  Ada, etnik çizgilerle bölünmüş durumda; Kıbrıslı Türkler kuzeyde kendi ilan ettikleri “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti” adını verdikleri [dünyada hiçbir ülkenin tanımadığı] bir devlette, Kıbrıslı Rumlar ise güneyde uluslararası alanda tanınan Kıbrıs Cumhuriyeti’nde yaşıyor. Türk birlikleri, 1974’te Atina’daki askeri cuntanın Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamaya kalkıştığı darbe girişiminden bu yana adanın kuzeyinde. Türkiye, Avrupa Birliği üyesi olan Kıbrıs Cumhuriyeti’ni tanımıyor, kuzeydeki ayrılıkçı varlığı ise yalnızca Türkiye tanıyor. Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs açıklarındaki tüm enerji kaynakları üzerinde hak iddiası 2020’de Türk ve Yunan donanmalarının karşı karşıya gelmesine neden oldu. Eylül ‘de Türkiye ve Yunanistan, Kıbrıs da dahil, uzun süredir devam eden bölgesel çatışmaları çözmeye yönelik görüşmeleri yoğunlaştırma konusunda anlaştılar.

Dİğer ülkeler

Türkiye, 425.000 muharip askeri gücüyle Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nün personel bakımından en büyük ikinci ordusuna sahip. Kosova’da NATO liderliğindeki bir barışı koruma misyonunda yer almayı südürüyor. Bosna-Hersek’te şu anda AB tarafından yönetilen ve buradaki etnik Türk topluluklarının korunmasına yardımcı olmaya özel ilgi gösteren bir misyonda da yer alıyor. Gambiya ve Mali’de Türkiye’den giden askeri eğitmenleri bulunuyor. Türkiye, Sudan’ın batısındaki Darfur bölgesindeki savaş suçları nedeniyle Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin arananlar listesinde yer alan dönemin cumhurbaşkanı Ömer El Beşir’in yönetimi sırasında, tartışmalı bir hamleyle Sudan’da da askeri eğitim merkezleri kurmaya çalışmış ancak bu girişimi akim kalmıştı.