Yeni yüzyılın 2009 yılındaki Domuz Gribi sonrasındaki ikincisi “Pandemisi” Yeni Koronavirüs Hastalığı ya da diğer adıyla COVID-19 ya da diğer adıyla SARS-Co-V-2 (bakalım yeni bir adı daha olacak mı?) yayılmaya devam ediyor. Hızlı yayılan ve çok kişiye bulaşan virüsten korunmanın yolları gelinen noktada her yerde her mecrada paylaşılıyor.
Benzeri birçok olguda olduğu gibi mekanlar kimyasallarla dezenfekte ediliyor. TV’lerde deyim yerindeyse “astronot” gibi giyinmiş ve ellerinde kimi zaman duman kimi zaman sıvı püskürten cihazlar olan görevliler “gerekli önlemleri alıyor”. Otobüsler, metro vagonları, camiler, alt ve üst geçitler, pasajlar, çarşılar dezenfekte ediliyor. Ekipler hızlarını alamamış olacaklar ki İstanbul’da belediye ekiplerinin okul dezenfeksiyonu sırasında 11 çocuk zehirleniyor .
TV’lerde “astronot” gibi giyinmiş görevlilerin yanında muhabirler gündelik kıyafetleriyle neler yapıldığını anlatıyorlar, hatta kameranın camına “solüsyon” sıçrıyor. Sonraki haber bülteninde görevliler muhabir eşliğinde sahilde bankta oturanları yerlerinden kaldırıp banka sıkıyorlar solüsyonu, banktan kalkanlar yanlarında telefonlarıyla çekim yapıyorlar. Solüsyonun ne olduğunu ve kimyasal özelliklerini bilmiyoruz ama bu manzarada gariplikler var.
Kişisel korunma önlemleri yanında virüsün bulaştığı yüzeyler ve açık alanlar, ulaşım araçları vb nasıl dezenfekte edilmeli?
Yeni Korona Hastalığı’na yol açan Coronavirus grubundaki virüslerin, genel olarak dış ortama çok dayanıklı olmayan virüsler olduğu biliniyor. Yani virüs vücut dışındaki koşullara çok dayanıklı değil. Damlacık yoluyla dışarıya yayıldığında yapıştığı malzemenin türüne, özelliğine, ortamın nem ve sıcaklığına göre canlı kalma süresi değişiyor. Malzemenin üstündeki organik madde miktarı da önemli süreyi belirlemede.
Genel olarak Coronavirus’lerin canlı olmayan yüzeylerde birkaç saat içerisinde aktivitesini yitirdiği ifade edilse de Pandemiye yol açan COVID-19 için bugün net bir süre ifade edilemiyor.
Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu COVID-19 (SARS-CoV2 Enfeksiyonu) Rehberi bu durumu “bugün için COVID19’un bulaştırıcılık süresi ve dış ortama dayanma süresi net olarak bilinmemektedir.” cümlesi ile ifade ediyor.
ABD Hastalık Kontrol Merkezi(CDC), virüsün yayıldığı malzemenin üstünde kalma süresinin malzemenin cinsine göre birkaç saatten birkaç güne kadar değiştiğini belirtiyor.
El hijyeni açısından önemli bu durum malzeme ve yüzeylerin temizliğinin de önemini arttırıyor. Ortalığı kimyasala boğmanın da sebebi bu.
Peki çevre dezenfeksiyon için ne yapılmalı?
- Sadece COVID-19 için değil diğer viral solunum yolu hastalıklarının önlenmesi için de en iyi uygulama yöntemi kirli yüzeylerin önce temizlenmesi ve ardından dezenfeksiyonudur.
- Bu açıdan özellikle çok kişinin dokunduğu yüzeylere özel dikkat gösterilmelidir. Bu açıdan özellikle işyerleri, toplu taşıma araçları, ortak kullanılan alanlarda yüzey temizliği önem kazanıyor. Kapı kolları, kulplar, toplu taşıma araçlarında tutunma yerleri, ışık vb düğmeler/anahtarlar, trabzanlar, yürüyen merdivenlerin tutunma bantları, bilgisyarlar, telefonlar ve daha birçok malzemeyi bu anlamda sayabiliriz. Elbette ki tuvaletlerin, lavaboların, yer yüzeylerinin temizliği de önemli.
- Korunmada en önemli önlemlerden olan sabunlu suyla el yıkamanın virüsün etkisini ortadan kaldırdığı düşünüldüğünde yüzeylerin sabunlu ya da deterjanlı bir bezle silinmesi yeterli olacaktır. Yüzey çok kirliyse ve bulaş açısından riskli görülüyorsa bu silinme işleminden sonra %60-70 alkol içeren solüsyon ya da antiseptik mendillerle dezenfeksiyon yapılabilir. Bunun dışında ek dezenfektanlara özel durumlar dışında gerek yoktur.
- Yer yüzeyleri, tuvalet, lavabo vb alanlar çamaşır suyunu sulandırılarak silinebilir. Bu noktada çamaşır suyunu abartmaya gerek yok. Genel temizlik için 100 ölçü suya 1 ölçü çamaşır suyu yeterli olur, yani genel temizlik için suya çok az çamaşır suyu karıştırmak yeterli. Unutulmamalı kapalı ortamda çamaşır suyunun yoğun kullanımı başka sorunlara yol açar. Eğer daha riskli bir yüzey temizliği yapılacaksa Amerikan kaynaklarında 1 litre suya 2 yemek kaşığı çamaşır suyu karıştırılarak kullanılması öneriliyor. Bu karışımın günlük hazırlaması önemli. Çamaşır suları içerinde markaya ve kullanılan maddeye göre değişen oranlarda klor içerdiği için aslında net bir ölçü tarif etmek zor. Bizim ülkemiz için önerilen 1’e 9 oranında sulandırmak. Bir ölçü çamaşır suyu 9 ölçü suyla karıştırılıp kullanılabilir.
- Hasta kişilerin ya da hastalık şüphesi bulunanların evlerinde ise daha özel önlemler gerekiyor. Bu konuda sağlık kurumlarına başvurmak ve danışmanlık almak en iyisi.
Toplu kullanım alanlarına ilişkin bazı önerileri aşağıdaki başlıklarda özetleyebiliriz:
- Yemekhaneler ve yemek servis alanlarında; tezgahlar, masalar ve sandalyeler dahil olmak üzere alan düzenli olarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir (önerilen günde en az bir kez).
- Diğer sık dokunulan yüzeyler, aralıklı olarak tekrarlanacak bir programla, en az günde bir kez, en geç üç günde bir (72 saat) kez arasında değişen bir programla temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
- Yüzeyler temizlenmeden dezenfeksiyon uygulanmamalıdır. Bu amaçla yukarıda da değindiğimiz gibi sabunlu ya da deterjanlı bir bezle silinmesi ve sonrasında dezenfektan maddelerin kullanımı uygundur. Dezenfektan yoksa riskli bir yüzey temizliği yapılacaksa Amerikan kaynaklarında 1 litre suya 2 yemek kaşığı çamaşır suyu karıştırılarak kullanılması öneriliyor. Bu karışımın günlük hazırlaması önemli. Çamaşır suları içerinde markaya ve kullanılan maddeye göre değişen oranlarda klor içerdiği için aslında net bir ölçü tarif etmek zor. Bizim ülkemiz için önerilen 1’e 9 oranında sulandırmak. Bir ölçü çamaşır suyu 9 ölçü suyla karıştırılıp kullanılabilir
- Kullanılacak dezenfektan maddenin uygun olması ve kullanılırken uygulayanlara, bu alanları kullanacaklara ve çevreye zarar verilmemesi çok önemli. Bu açıdan uygun yerde uygun dezenfektanların seçilmesi, Sağlık Bakanlığı’nın izin verdiği ürünlerin kullanılması, uygulayıcıların Sağlık Bakanlığı’nın yetkilendirdiği şirketlerden eğitim almış kişiler olması gerekiyor.
- Şu unutulmamalı, piyasada satılan her dezenfektanın halk tarafından kullanımı uygun değil. Sağlık Bakanlığı’nın düzenlemelerine göre bu tür ürünlerin bir kısmını eğitim almış özel personeller uygulayabiliyor.
- Ayrıca işin ticari yanı unutulmamalı. Şirketlerin ürünlerin reklamı vs kafa karıştırıyor.
Geçtiğimiz günlerde ABD Çevre koruma Örgütü EPA COVID-19 için kullanılabilecek bir liste yayımladı.
Bu noktada ülkemizde neler yapılıyor?
Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu’nun hazırladığı ve karantina, izolasyon, hastalığın tanısı, tedavisi vb tüm süreçlerle ilgili önemli ve yararlı bir çerçeve sunuyor. Bu rehber ağırlıklı olarak sağlık çalışanlarına yönelik. Ancak evde, okulda, işyerinde, metroda, otobüste, parklarda, ortak kamusal alanlarda vs yürütülecek dezenfeksiyon önlemleri, kullanılacak maddeler vs ile de ilgili rehberlere ihtiyaç var.
Bu rehberler hazırlanmazsa ve uygulamalar denetlenmezse her yer kimyasala boğulacak gibi görünüyor.
Kaynaklar
Okulda yapılan dezenfeksiyondan 11 öğrenci zehirlendi https://www.cnnturk.com/turkiye/okulda-yapilan-dezenfeksiyondan-11-ogrenci-zehirlendi
Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu COVID-19 (SARS-CoV2 Enfeksiyonu) Rehberi https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/covid19/rehberler/COVID-19_RehberiV5-25Subat2020.pdf
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/home/cleaning-disinfection.html
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/getting-workplace-ready-for-covid-19.pdf
https://www.epa.gov/pesticide-registration/list-n-disinfectants-use-against-sars-cov-2
Interim Guidance for Cleaning and Disinfection of Public Transportation Settings for COVID-19
Kaynak: Çevresagligi.org (http://cevresagligi.org/koronavirusle-mucadele-ederken-kimyasala-bogulmak-cavit-isik-yavuz/)