11 ili etkileyen depremlerin şehirlerde sebep olduğu yıkımın boyutları belli oldu, depremin vurduğu illerde konut ihaleleri yapılmaya başladı. Ancak, tamamlanan ihalelerin yapıldığı iller ile yıkımın en büyük olduğu iller arasında büyük farklılıklar bulunuyor. Uzmanlar ihale sürecinin kamu yararını ve bölgesel eşitliği gözetecek biçimde uygulanması gerektiği konusunda uyarıyor.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum’un ifadelerine göre, 11 ilde 2 milyon binanın incelenmesiyle gerçekleştirilen çalışmaların ardından yaklaşık 228 bin bina acil yıkılacak, ağır hasarlı ve yıkık olarak tespit edildi. Yapı İşleri Genel Müdürlüğü’nün 16 Şubat tarihli raporu ise depremin ardından gerçekleşen yıkımın boyutlarını il il gözler önüne seriyor. Rapora göre, yıkılan bina sayısının en fazla olduğu il yaklaşık 6 bin binayla Hatay. Hatay’ı 4 bin binayla Maraş ve Antep takip ediyor. Yıkılan bina sayısı göz önüne alındığında depremden en az etkilenen ilin ise Adana olduğu görülüyor.
Ağır hasarlı, acil yıkılacak ve yıkık binaların sayıları il bazında değerlendirildiğinde yaklaşık 26 bin binayla Hatay yine ilk sırada. Hatay’ı Antep ve Maraş takip ediyor. Hasar tespit çalışmalarına göre Maraş’ta yaklaşık 20 bin bina ağır hasarlı, acil yıkılacak ve yıkık olarak tespit edilirken, Antep’te bu sayı yaklaşık 15 bin. Depremden etkilenen 11’inci il olarak ilan edilen Elazığ’da yıkılan bina sayısı 1 olmasına rağmen 821 bina ağır hasarlı veya acil yıkılacak olarak işaretlenmiş durumda.
Konutlar bazında paylaşılan veriler de Hatay’ın depremden en fazla etkilenen il olduğunu gösteren verilerden sadece birisi. 85 bin konutun ağır hasarlı, acil yıkılacak ve yıkık olarak tespit edildiği Hatay’ı, 60 bin konutla Maraş ve yaklaşık 45 bin konutla Malatya takip ediyor.
HATAY’A 55 BİN YENİ KONUT YAPILACAK
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı hazırlamış olduğu raporda, deprem bölgesinde yapılması planlanan konut sayılarını da il il açıkladı. Listenin başında 55 bin konutla en çok yıkımın olduğu Hatay yer alıyor. Depremlerin merkez üssü olan Maraş’ta 45 bin konut yapılacak, benzer konut sayısı Malatya içinde geçerli olacak.
YIKIMIN TABLOSU BAŞKA İHALE TABLOSU BAŞKA
En çok yeni konutların yapılacağı iller ile yıkımın en büyük olduğu iller arasında bir paralellik bulunuyor. Ancak aynı durum, konut yapımı için ihale yapılan iller için geçerli değil. Şu ana kadar tamamlanan ihaleleri izleyen gazeteci Çiğdem Toker’in ulaştığı verilere göre; Antep, 19 ihaleyle ilk sırada. İhale dağılımında Antep’i 15 ihaleyle Maraş, 10 ihaleyle Malatya de takip ediyor. Yıkımın en çok olduğu Hatay’da sadece dört ihale, Osmaniye ve Adana’da ikişer, Urfa, Kilis ve Diyarbakır’da ise birer ihale gerçekleşti.
‘EŞİTSİZLİĞİN NEDENİ POLİTİK TERCİH’
Hatay ve Antep’te gerçekleşen ihale sayılarının arasındaki fark, ihalelerin bölgesel olarak eşitsiz dağılımına işaret ediyor. Belirlenen bazı alanların TOKİ başkanı Ömer Bulut’un belirttiği gibi ‘rezerv alanları” olabileceğini ifade eden Çiğdem Toker, ihalelerdeki bölgesel eşitsizlik için şunları söyledi:
Önceden belirlenmiş sahalarda ihale yapmak, düzenlemek, idare için kolay olmuştur ama bu ortada politik bir tercih olduğu gerçeğini değiştirmez. Devletin Hatay ve ilçelerine çok geç gitmesi, sivil yardımların ulaştırılması konusunda akıl almaz sorunlar, engeller çıkmasının nedenleri ne ise deprem konutları konusunda gözlenen eşitsizliğin nedenleri de benzerdir.”
Hatay’ın iktidar ilgisinden az pay almasının sebebinin siyasi olduğunu vurgulayan Toker, meseleye başka bir yönden bakıldığında Hatay gibi çok özel bir şehrin yeniden imarının bilinenden farklı bir bakış açısı, zihniyet ve ihtimam gerektirdiğini vurguladı.
‘ALGI İHALESİ’
Ekonomist Mustafa Sönmez ise, tamamlanan ihalelerin depremzede seçmenlerin oylarına yönelik bir algı ihalesi olduğunu söyledi. Sönmez ihaleler şehirlerin ihtiyaçları gözetilerek yapılmalıydı ve yapılmalı diyerek Hatay yerine Antep’e öncelik verilmesinin şaşırtıcı olmadığını ifade etti. Sönmez ayrıca “Bölge tamamen yeniden yapılandırma ihtiyacı gösteriyor, bu yüzden çok daha kapsamlı bir çalışma gerektirir. Birkaç tane perakende ihale ile halledilmez” dedi.
İHALELER YİNE TANIDIK İSİMLERE
İhalelerin yapıldığı yerler kadar, ihalelerin veriliş biçimi ve ihalenin verildiği şirketlerin yapısı da tartışma konusu. Yapılan ihalelerin pek çoğu, iktidara yakınlığı ile bilinen kişilere ait.
Kamu İhale Kanunu’nun 21/b bendi uyarınca pazarlık usulünün işletildiği ihale süreçleri her şirkete açık değil. Belirli şirketlere davet gönderilen bu yöntemde ihaleyi alanlar süreç tamamlandıktan sonra duyuruluyor. Şimdiye kadar en çok ihale alan şirket TOKİ’den ihale üstüne ihale aldığı bilinen Can İnşaat. Şirket, Antep’te yapacağı konutlar karşılığında 1 milyar 638 milyon lira alacak. Maraş’ta en fazla ihale kazanan firma da 2022’nin ilk çeyreğinde artan maliyetler sebebiyle tasfiye sürecine girmiş olan Ali Acar İnşaat oldu.
Malatya’da iki ihale alan Biser İnşaat, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin AKP tarafından yönetildiği dönemde sosyal konut kura çekiminde hile yapıldığı iddialarıyla gündeme gelmişti. Yine malatya’da iki ihale alan Yıldızlar İnşaat İstanbul Uluslararası Finans Merkezi’nin altyapı tamamlama çalışmasını Kamu İhale Kanunu’nun 21/b bendi uyarınca kazanmıştı.
Adıyaman’da Biroğlu İnşaat, ikisi Eray Aktay İnşaat’la ortak olmak üzere 9 ihaleyi kazandı. Biroğlu İnşaat kamuoyunda su altında bırakılan Batman-Hasankeyf kent meydanı çalışmasını yapması ve Van-İran sınırındaki duvarı inşa etmesiyle biliniyor. Ayrıca şirketin sahibi Mahmut Biroğlu AKP’li yetkililerle de yakın ilişkiye sahip.
Kaynak: Artı Gerçek – Oğulcan ÖZGENÇ
