İstanbul’da yapılan bir araştırma, kentte Covid-19 pandemisi boyunca gerçekleşen ölümlerin yaş, sosyoekonomik durum, hane halkı sayısı ve hava kirliliğiyle ilişkili olduğunu ortaya koydu. Environmental Science and Pollution Research Dergisi’nde yayınlanan araştırmanın bulgularına göre,ilçe düzeylerinde sosyoekonomik durumdaki her yüzde 20’lik kötüleşme ek ölümlerde yüzde 4’lük artışa yol açıyor. İlçedeki yaşlı nüfusun yüzde 10’un üzerinde olması, toplam nüfustaki Covid-19 ölümlerini yüzde 35, 65 yaş üstü nüfustaki ölümleri yüzde 3 oranında arttırıyor. 100 bin nüfusa düşen Covid-19 ölüm oranıyla hava kirleticileri PM10, SO2 ve NO2 arasında orta dereceli bir ilişki bulunuyor. Dr. Aykaç ve Prof. Dr. Etiler’in söz konusu araştırması hava kirleticilerine maruz kalmanın sadece 65 yaş üstü kırılgan grup için değil, tüm yaş grupları için onaylanmış Covid-19 vakalarının sayısını arttırdığını saptadı. Araştırmaya göre çok zengin ilçelerde gerçekleşen fazladan ölümler yüzde 2.8. Ancak sosyoekonomik durumun kötüleşmesine paralel, ölüm oranının artarak çok fakir ilçelerde yüzde 23.3’e ulaştığını saptandı. Dr. Aykaç, şöyle devam etti: “Bulaşıcı hastalıklar, toplumun sınıfları arasındaki eşitsizliklerden doğrudan etkilenir. Bizim araştırmamız da anladık ki yoksulsanız, yaşınız daha büyükse, hane halkının sayısı yüksekse, Covid-19’un da etkisi daha fazla. İstanbul’un havası zaten çok kirli. Bütün bu faktörler hastalığın seyri ve ölümleri etkiliyor. Dolasıyla daha temiz, sosyo-ekonomik düzeyi düzeltilmiş bir dünyada yaşamak, hastalıktan da koruyacaktır.“
***
Pandeminin başındaki vakalara kıyasla, Delta varyantından kaynaklı Covid-19’un, aşısız hamile kadınlarda daha ağır geçtiğini gösteren bir araştırma American Journal of Obstetrics and Gynecology dergisinde yayınlandı. ABD’nin Dallas kentinde Mayıs 2020 ve Eylül 2021 arasında Covid-19 nedeniyle hastaneye başvuran 1515 hamile Covid-19 vakasını incelendi. Toplamda 81’i aşısız 82 kadın hastalığı ağır geçirdi, 10’u solunum cihazına bağlandı, ikisi hayatını kaybetti. Bu yılın başına kadar hamile kadınlar arasında ağır ya da kritik vakaların oranının yüzde 5 olduğu görüldü. Şubat ve mart aylarında ise yok denecek kadar az olduğu belirtildi. Ancak Delta vakalarının zirve yaptığı yaz sonunda hamile kadınlar arasında hastaneye yatış gerektiren vakaların oranı yüzde 15’e kadar arttı.
***
Türkiye’de salgın hala kontrol altına alınamadı. Yeni vaka bildirimi yüksek hızda devam ederken, günlük can kaybı artmaya devam ediyor. Son 24 saatte yeni vaka sayısı 27 bin 923 kişi ve Covid-19 nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı 203 kişi. Toplam vaka sayısı 7 milyon 211 bine yaklaşırken toplam can kaybı ise 64 bin 467 kişiye yükseldi. Günlük test sayısı 352 bin civarında. Aktif hasta sayısı yüksek hızda devam ediyor, 482 bin 207 aktif hastaya sahibiz. Azalmakla birlikte mevcut aktif hasta sayımız bulaş tehdidinin devam edeceğini gösteriyor.
***
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 18-24 Eylül tarihleri arasında illere göre her 100 bin kişide görülen Covid-19 vaka sayılarını açıkladı. Kayseri, her 100 bin kişide 539,91 Covid-19 vaka ile en fazla vakanın görüldüğü il oldu. Her 100 bin kişide Covid-19 vaka sayısı İstanbul’da 238,33, Ankara’da 394,70, İzmir’de 49,01 oldu. Önceki hafta (11-17 Eylül) bu oran İstanbul’da 229,92, Ankara’da 343,08, İzmir’de 49,58 olarak kayıtlara geçmişti. Koca’nın açıklamasına göre; 18-24 Eylül tarihleri arasında, vaka yoğunluğu bir önceki haftaya göre en çok artan 10 il şöyle sıralandı: “Zonguldak, Kırşehir, Düzce, Bursa, Bolu, Kars, Bartın, Kütahya, Kocaeli, Bilecik.”
***
Aşı yapılacak nüfus alt sınırının 12 yaşa indirilmesi, 3. doza rağmen halen günlük 1 milyon doza ulaşabilmiş değiliz. Sağlık Bakanlığı hızlı ve etkin aşılama için herhangi bir çaba göstermiyor, aşılama kendi ritminde devam ediyor.
Sağlık Bakanlığı istatistiklerine göre: Sağlık Bakanlığı’nca Covid-19’la mücadele kapsamında ülke genelinde uygulanan toplam aşı miktarı 110 milyon dozu geçti. Uygulanan Covid-19 aşısı mayısta 30 milyon, haziranda ise 50 milyon doza ulaştı. Temmuzda ise toplam aşılamada 70 milyon doz aşıldı. Son verilere göre 18 yaş üstünde tam aşılanma oranı ise Ankara’da yüzde 74’e, İstanbul’da yüzde 67,8’e, İzmir’de yüzde 76,3’e ulaştı.
2 Ekim saat 19:00 itibariyle son 24 saatte 765 bin 806 doz aşı uygulandı. Türkiye’de bugüne kadar, 53 milyon 997 bin 429 birinci doz, 44 milyon 910 bin 311 ikinci doz, 10 milyon 465 bin 405 üçüncü doz aşı uygulandı. 18 yaş üstü nüfusa göre birinci doz Türkiye ortalaması % 87.0, ikinci doz ortalaması % 72.4 oldu.
Oysa sağlık otoriterleri tüm nüfusa göre aşı oranın hesaplanmasını öneriyor. Böyle ele alırsak birinci doz aşı oranı % 64.6, ikinci doz ise % 53.7 olduğunu görürüz. Buna göre salgını kontrol için hedeflenen nüfusun %70’inin ikinci dozu yaptırması hedefinin oldukça gerisindeyiz. Bölgeler ve iller arasında ciddi eşitsizlik devam ediyor. Mülteciler ve ötekileştirilen topluluklarda ne kadar aşı yapıldığı verisine ulaşamıyoruz. Dahası Delta varyantı nedeniyle bu oranın en az %85 olması gerektiği iddia ediliyor. Türkiye özgünlüğünde istatistik kritik bir konuda 2 doz Sinovac yapılanların ‘ikinci doz aşı oranı’ hesaplanmasına dahil edilmesi. Salgın kontrolü için iki doz Sinovac’ın yeterli olmadığı kabul ediliyor, bu nedenle bu kişilerin 3.doz aşı olunca (Sinovac ya da Biontech) hesaplamaya dahil edilmesi daha gerçekçi değerlendirmeyi sağlayacaktır. Özellikle yaşlı nüfusun 3. doz aşılanması konusunda ciddi sorunlar olduğunu sahadan elde ettiğimiz verilerle söyleyebiliriz.
***
50’den fazla ülke, Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) Eylül ayı sonuna kadar koyduğu ‘nüfusun en az yüzde 10’unun aşılanması’ hedefini tutturamadı. Bu ülkelerin çoğu Afrika’da. Kıta nüfusunun toplamının sadece yüzde 4,4’ü çift doz aşısını oldu. Afrika’da 54 ülkeden sadece 15’i bu hedefi tutturdu. Kıtadaki ülkelerin yarısında ise aşılanma oranı yüzde 2’nin altında kaldı. Özellikle kalabalık nüfuslu ve büyük ülkeler, hedefe yaklaşamadı bile. Örneğin Mısır’da nüfusun yaklaşık yüzde 5’i çift doz aşı olabildi. Etiyopya ve Nijerya’da da bu oran yüzde 3’ün altında kaldı.
Kıtadaki iki ülke, Burundi ve Eritrea ise henüz hiçbir aşılama programına başlamadı bile.
Bazıları çatışmalar ve iç savaşla meşgulken (Yemen, Suriye, Irak, Afganistan ve Myanmar) Haiti gibi bazı ülkeler de doğal afetlerle uğraştı. Bu da aşı satın alıp bunu tüm nüfusa ulaştırma görevini bir hayli zorlaştırdı. Ancak Tayvan gibi zengin bazı bölgelerde de, aşıların bir türlü ulaşamaması gibi bazı sorunlar sebebiyle tam aşılanma oranı yüzde 10’un altında kaldı. Sadece birkaç ay öncesinde kadar koronavirüs vaka sayısı dünya geneline göre çok düşük olan Vietnam gibi ülkelerde de aşılanma oranı nüfusun yüzde 10’unun çok altında kaldı.
***
Kaliforniya, okul öğrencilerine koronavirüs aşısı yaptırma mecburiyeti getiren ilk ABD eyaleti olmaya hazırlanıyor. Kaliforniya Valisi Gavin Newsom gelecek yıldan itibaren aşı yaptırmanın derslere katılmak için şart olacağını söyledi. San Francisco’da bir okulu ziyaret eden Kaliforniya Valisi Newsom aşı mecburiyetinin duruma göre gelecek yıl 1 Ocak ya da 1 Temmuz tarihinden itibaren yürürlüğe gireceğini söyledi. Dini ya da tıbbi nedenlerle aşı yaptıramayacak olanlar için istisnalar olabileceğini belirtti. Newsom aşı olmayan öğrencilerin internet üzerinden derslere katılımının mümkün olduğunu da ifade etti. Düzenleme hem özel hem de devlet okullarında geçerli olacak. Kaliforniya’nın metropollerinden Los Angeles’ta eylül ayı başında öğrencilere aşı zorunluluğu uygulaması hayata geçirilmişti. ABD’de aşı zorunluluğu uygulaması tartışma yaratıyor. Cumhuriyetçi Partililer aşı mecburiyetine ve maske takma zorunluluğuna karşı çıkıyor.
***
Covid-19 vakaları düşüş eğilimine girse de halen yüksek hızda devam ediyor. Farklı coğrafyalarda pandemi sık görülmeye, sık öldürmeye ve yaşamı altüst etmeye devam ediyor. Toplam vaka sayısı 235 milyon 395 bine yaklaşırken, Covid-19 nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı ise 4 milyon 805 binin üzerine çıktı. Aktif hasta sayısı 19 milyonun altında devam ediyor, dün itibarıyla 18 milyon 380 bin civarında aktif hastaya sahibiz. Düşme eğilimi de olsa hala yüksek aktif hasta sayısı bulaş tehdidinin ciddi olduğunu gösteriyor.
Küresel düzeyde son 24 saatte 349 bin 742 kişiye Covid-19 tanısı konurken 5 bin 690 kişi Covid-19 nedeniyle hayatını kaybetti. Ülkelere göre yeni vaka sayısı şöyle: ABD (46.5 bin), İngiltere (30.3 bin), Türkiye (28 bin), Rusya (25.3 bin), Hindistan (23.2 bin), Filipinler (14.8 bin), Brezilya (13.5 bin), Romanya (12.6 bin), Ukrayna (11.8 bin), Tayland (11.4 bin), Malezya (10.9 bin), ve İran (10.1 bin). Hafta sonu ciddi düşüş gösteren vaka sayısı sağlık hizmetlerine erişim, test yaptıramama ve bildirimde yaşanan sorunlar kaynaklı… Bu düşüş pazartesi gününe de yansıyor. Haftanın ilerleyen günlerinde gerçek tablo görünür hala geliyor.
***
CDC adına, özellikle gençlerde BioNTech/Pfizer ve Moderna aşıları sonrası çok nadir de olsa görülen kalp kası iltihabı (miyokardit) ve kalp zarı iltihabı (perikardit) vakalarını inceleyen uzmanlar, öncesinde koronavirüse karşı mRNA aşısı olan ve ardından miyokardit tespit edilen 300’den fazla genç yaşta insanın durumunu inceledi. Verilere göre Moderna aşısı olan kişilerde, Pfizer/BioNTech aşısı olanlara göre daha fazla miyokardit vakası görüldü. Modernanın neden olma olasılığı daha fazla olan kalp iltihabı, yine aynı verilere göre daha çok gençlerde; 30 yaş altı bireylerde görülüyor. Aşıdan sonra bu rahatsızlığı bildirenlerin çoğu erkek. Ancak DSÖ dahil olmak üzere birçok sağlık kuruluşu, aşı sonrası oluşan kalp iltihabının oldukça hafif olduğunu ve iyileşmesinin birkaç haftadan fazla sürmediğini belirtiyor. Genelde 2. dozdan sonra oluşan bu geçici sorun, gerekli bağışıklık tepkisinin bir getirisi. Öte yandan Covid-19 nedeniyle hasta olunduğunda miyokarditin ciddi seviyelerde ve daha sık yaşandığı da hatırlatıldı.
***
‘Diyabetin, pandemi sürecinde tsunamiye dönüştüğünü’belirten uzmanlar, diyabetlilerin diyabetten değil diyabetin yol açtığı kalp krizi, böbrek yetmezliği ve diğer damar hastalıkları yüzünden hayatını kaybettiğini söylüyor. Ayrıca Covid-19 nedeniyle hastaneye yatanların yüzde 30’unun diyabetli olduğu da son bilimsel verilerde yer alıyor. Daha vahimi ise Covid-19 enfeksiyonunu ağır geçirenlerde yeni diyabet hastalığı açığa çıkıyor.
Not: Dünya ve Türkiye Covid-19 istatistiklerini Worldmeter sitesine göre vermeye devam ediyoruz. Her gün paylaştığımız veri bir gün önceye ait olup ülkelerin bildirimlerine göre şekilleniyor. Veriyi her gün sabit saatte (sabah 07.00) alıyoruz.