* Fotoğraf: Yavuz Önen, Diyarbakır Temsilciliği’nin tabelasını asıyor (1998).
“Ateş düştüğü yeri yakar ve biz ateşin düştüğü yerdeyiz!..”
Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) ilk yönetim kurulu başkanı olan ve bu görevi 19 yıl sürdüren Yavuz Önen, 1991 yılında yayınlanan ilk “Türkiye İnsan Hakları Raporu”nun önsözünde TİHV’in varoluş nedenini böyle açıklamıştı.
Vakfın 30. Yaşı vesilesiyle hazırlanan dosyada, nasıl ve neden kuruldukları, 30 yılı nasıl geçirdikleri, bu sürede yapılanlar, Önenin bu sözlerinden başlayarak anlatılıyor:
“Bu sözlerin üzerinden çeşitli zorluklar ve mücadele içinde 29 yıl, TİHV’ in kuruluşunun üzerinden ise 30 yıl geçti. Ancak bu ülkede hâlâ insanlar işkence görüyor, hakları ihlâl ediliyor ve maalesef ateş düştüğü yeri yakıyor. TİHV’in bu kurucu sloganı hem yaşanan ihlallerdeki hem de ihlalleri önleme ve insan haklarına saygıyı koruma mücadelesindeki sürekliliği göstermesi bakımından bugün de işlev ve önemini koruyor. TİHV, 30 yıldır ateşin düştüğü yerde olmaya devam ediyor. İhlalleri görüyor, belgeliyor, susmuyor, cezasızlığa karşı ve işkencesiz bir dünyayı tesis etmek üzere mücadele ediyor.”
30 yılda neler yapıldı?
TİHV, Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve İnsan Hakları Derneği (İHD) bünyesinde başlatılan çalışmalar sonucunda 1990 yılında İHD Genel Merkezi’nin tüzel kişiliği ve farklı mesleklerden 32 insan hakları savunucusu aydın tarafından Ankara’da kuruldu.
Geçen 30 yılda TİHV’in neler yaptığı, dosyada şu başlıklarla anlatıldı:
* İşkence gören kişilere ve onların yakınlarına tedavi ve rehabilitasyon hizmeti sundu;
* İşkence ve kötü muamele uygulamalarını izledi, belgeledi ve raporladı;
* İstanbul Protokol’ünün hazırlanması, yaygınlaştırılması ve güncellenmesinde öncü bir rol oynadı;
* İnsan hakları ihlallerini izledi, belgeledi ve raporladı;
* İşkence ve diğer ağır ve ciddi insan hakları ihlallerinin önlenmesi için ulusal ve uluslararası arenada savunuculuk faaliyetleri yürüttü;
* “Bu Suça Ortak Olmayacağız!” dedikleri için baskı ve yıldırma politikalarına maruz kalan akademisyenlerle dayanıştı;
* Bilimsel araştırmalar yürüttü;
* Ağır ve ciddi insan hakları ihlallerine karşı mücadelenin etkinleştirilmesi için çok sayıda eğitim programı düzenledi;
* Çalışma alanına ilişkin temel uluslararası belgeler, raporlar ve araştırmalar dahil olmak üzere 137 yayın yaptı;
* Çalışma alanında ulusal ve uluslararası toplantılar, sempozyumlar, seminerler, konferanslar ve deneyim paylaşımı programları düzenledi;
* Toplumda işkencenin görünürlüğünün artırılması ve bilincin yükseltilmesini hedefleyen sanatsal ve kültürel faaliyetler gerçekleştirdi; ödül alan belgeseller yaptı…
Ödülleri
TİHV’in 20 yıldır sürdürdüğü çalışmaları, ulusal ve uluslararası kuruluşlar tarafından birçok ödüle değer bulundu:
• Fransa Hükümeti tarafından verilen İnsan Hakları Ödülü (1991),
• Uluslararası İnsan Hakları Merkezi tarafından verilen Uluslararası Özgürlük Ödülü (1991),
• İstanbul Tabip Odası tarafından verilen Sevinç Özgüner İnsan Hakları Ödülü (1992),
• Sakharov Özgürlük Fonu’nun verdiği Sakharov Özgürlük Fonu Yıllık Ödülü (1994)
• İnsan Hakları için Avukatlar Komitesi tarafından verilen Roger Baldwin Özgürlük Ödülü Madalyası (1995),
• Uluslararası İnsan Hakları Hukuku Grubu tarafından verilen Hukuk Grubu Paydaşlar ödülü (1995)
• Çağdaş Gazeteciler Derneği tarafından verilen Onur Ödülü (1995),
• Avrupa Konseyi tarafından verilen Avrupa İnsan Hakları Ödülü (1998),
• Danimarka “Haziran Hareketi” tarafından verilen Frode Jakobsen Ödülü (2004).
TİHV’in bugünü
Genel Merkezi Ankara’da olan TİHV’in İstanbul, İzmir ve Diyarbakır, Cizre ve Van’da temsilcilikleri var.
2009 yılından bu yana kesintisiz TİHV Başkanlığı’nı yürüten Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı, 2 Ekim 2020’de TTB Merkez Konseyi Başkanı olarak seçilince bu görevden istifa etti ve 15 Ekim 2020’de TİHV Yönetim Kurulu’nda görev değişikliğine gidildi.
Yönetim Kurulu şu isimlerden oluşuyor: Metin Bakkalcı (Yönetim Kurulu Başkanı), Coşkun Üsterci (Genel Sekreter), Nihat Bulut (Sayman), Şebnem Korur Fincancı (Üye), Türkcan Baykal (Üye), Ümit Biçer (Üye), Mehmet Sezai Berber (Üye), Mehmet Emin Yüksel (Üye), Barış Yavuz (Üye).
Halen İstanbul Temsilcisi Ümit Efe, İzmir Temsilcisi Veli Lök, Diyarbakır ve Cizre Temsilcisi Murat Aba, Van Temsilcisi Ayfer Horasan.
TİHV çalışmalarını, var olan tüm uluslararası sözleşmelerin ışığında ve projeler temelinde yürütüyor. Bu çalışmalar, yurt içinde ve dışında insan hakları ile ilgili kuruluşlara sunulan projelere sağlanan destek ve çeşitli bağışlar ile finanse ediliyor. TİHV’in bu konuda temel ilkesi; hükümetlerden, insan haklarına aykırı uygulamalar yapan kurum ve kişilerden bağış ya da destek almamak ve bağımsızlığını sınırlayacak proje koşullarını kabul etmemek.
TİHV Kurucular Kurulu |
| 1- Akın Birdal, 2- Alparslan Berktay (17 Mart 1996 tarihinde istifa etti), 3- Ata Soyer (19 Mart 2013 tarihinde yaşamını yitirdi), 4- Aziz Gürsoy, 5- Bekir Doğanay, 6- Doğan Taşdelen (11 Temmuz 2020 tarihinde yaşamını yitirdi), 7- Emil Galip Sandalcı (12 Mart 1993 tarihinde yaşamını yitirdi), 8- Ergin Atasü (9 Mart 1998 tarihinde yaşamını yitirdi), 9- Fevzi Argun, 10- Gencay Gürsoy, 11- Haldun Özen (5 Mayıs 2002 tarihinde yaşamını yitirdi), 12- Halit Çelenk, 13- Haşim Aydıncak, 14- Hüsnü Öndül, 15- İhsan Atar (29 Ekim 2010 tarihinde yaşamını yitirdi), 16- Lalezar Mürşitpınar, 17- Leman Fırtına (2 Nisan 2015 tarihinde yaşamını yitirdi), 18- M. Selim Ölçer, 19- Mahmut Tali Öngören (13 Ekim 1999 tarihinde yaşamını yitirdi), 20- Mehmet Vural, 21- Murat Yetkin, 22- Mustafa Ekmekçi (21 Mayıs 1997 tarihinde yaşamını yitirdi), 23- Muzaffer İlhan Erdost (25 Şubat 2020 tarihinde yaşamını yitirdi), 24- Nart Bozkurt, 25- Nevzat Helvacı, 26- Nusret Fişek (3 Kasım 1990 tarihinde yaşamını yitirdi), 27- Ö. Faruk Yenigün, 28- Okan Akhan, 29- Şahika Yüksel (12 Şubat 1991’de kurucu oldu), 30- Veli Devecioğlu, 31- Veli Lök, 32- Yavuz Önen, 33- Zeki Tavşancıl.
Daha sonra “Kurucular Kurulu” tarafından “Kurucu” statüsüne alınanlar: Şükran İrençin (30 Ocak 1994) 2- Sabri Dokuzoğuz (17 Mart 1996), 3- Ümit Erkol (29 Mart 1998), 4-Türkcan Baykal (29 Mart 1998), 5- Şebnem Korur Fincancı (29 Mart 1998), 6- Necdet İpekyüz (29 Mart 1998), 7- Mustafa Çinkılıç; (29 Mart 1998), 8- Yusuf Alataş (29 Mart 1998), 9- Günseli Kaya(17 Ekim 1999), 10-Tanıl Bora (17 Ekim 1999), 11- Sezai Berber (17 Ekim 1999), 12- M. Sezgin Tanrıkulu (17 Ekim 1999), 13- Cem Kaptanoğlu (17 Ekim 1999), 14- Sedat Aslantaş (17 Ekim 1999), 15- Yücel Sayman (26 Mart 2000), 16- Lütfi Demirkapı (26 Mart 2000), 17- Nadire Mater (26 Mart 2000), 18- Mithat Sancar (26 Mart 2000), 19- Gül Erdost (26 Mart 2000), 20- Osman Baydemir (25 Mart 2001), 21- Metin Bakkalcı (25 Mart 2001), 22- Berna Arda (25 Mart 2001), 23- Tahir Elçi (25 Mart 2001) (28 Kasım 2015 tarihinde katledildi), 24-Nihat Bulut (25 Mart 2001), 25- İoanna Kuçuradi (30 Mart 2002), 26- Sabih Ataç (30 Mart 2002), 27- Önder Özkalıpçı (30 Mart 2002), 28- Metin Aksoy (30 Mart 2002), 29- Muhsin Bilal (30 Mart 2002), 30-Hürriyet Şener (4 Nisan 2004), 31- Necmi Erdoğan (4 Nisan 2004), 32- Turgut Tarhanlı (4 Nisan 2004), 33- Emirali Türkmen (4 Nisan 2004), 34- Levent Kutlu (4 Nisan 2004), 35- Coşkun Üsterci (26 Mart 2005), 36- Mehmet Antmen (26 Mart 2005), 37- Nejat Taştan (26 Mart 2005), 38- Selahattin Demirtaş (26 Mart 2005), 39- Ülkü Özen (26 Mart 2005), 40- Özge Yenier Duman (18 Mart 2014), 41- Barış Yavuz (18 Mart 2014), 42- Zeki Gül (18 Mart 2014), 43- Öztürk Türkdoğan (18 Mart 2014), 44- Ümit Biçer (18 Mart 2014), 45- Eren Keskin (28 Mart 2015), 46- Feray Salman (28 Mart 2015), 47- Mehmet Emin Yüksel (28 Mart 2015), 48- Müge Yetener (28 Mart 2015), 49- Nilgün Toker (28 Mart 2015), 50- Feride Aksu Tanık (5 Eylül 2020), 51- Ümit Efe (5 Eylül 2020), 52- Kerem Altıparmak (5 Eylül 2020), 53- Gülseren Yoleri (5 Eylül 2020), 54- Murat Aba (5 Eylül 2020). |
* TİHV’in 30 yılını anlatan dosyanın tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynak: Bianet – Ayça Söylemez
